امروزه به اقدامات روانی و تبلیغاتی که در مورد هدف خاصی صورت می گیرد جنگ نرم گفته می شود و برخلاف جنگ سخت در آن است تسلیحات نظامی اصلاً استفاده نمی‌شود بلکه سلاح‌های مورد استفاده در جنگ نرم سلاح های تبلیغاتی است. در جنگ نرم دشمن تمام سعی خود را می‌کند تا بتواند بر اعتقادات احساسات و تفکرات سیاست و فرهنگ طرف مقابل تاثیر گذار باشد.

تاریخچه جنگ نرم

اکثر جنگهایی که تا سال ۱۹۴۵ میلادی رخ می داد جنگ های سخت بودند اما پس از آن با توجه به تشکیل بلوک شرق و غرب رقابت میان آمریکا و شوروی سابق با جنگ سرد شکل گرفت در جنگ سرد ترکیبی است جنگ نرم و سخت به وجود می‌آمد و با دشمن در دو جبهه جنگ نرم و سخت مقابله شد و در آن از رویارویی مستقیم دوری می شود اما تهدیدات سختی نسبت به جبهه مقابل صورت می گیرد.

با گذشت زمان جنگ های نرم سیر پیشرفتی داشتند در ابتدا با ترویج دروغ و شایعه جنگ نرم انجام می‌شده است
اما با گذشت زمان این مدل از جنگ پیچیدگی های خاص خود را پیدا کرد.

تعریف جنگ نرم چیست؟

در خصوص تعریف جنگ نرم می توان گفت که برای آن تعریف ای همه پسند باشد مورد پذیرش تمامی نظریه‌پردازان باشد وجود ندارد.

جنگ نرم از نظر تئوریسین دانشگاه‌ملی جنگ آمریکا آقای جان کالینز این گونه تعریف شده است:
زمانی که برای نفوذ فکری بردشمن از تبلیغات و ابزارهای تبلیغاتی بگونه ای استفاده شود که باعث پیشرفت مقاصد امنیت ملی اجرا کننده تبلیغات شود جنگ نرم رخ داده است.

پس اگر دشمن از تبلیغات و اقدامات نرم روانی به گونه ای استفاده کند که جبهه مورد نظر خود را بدون درگیری و استفاده از سلاح های سرد و خشونت به شکست وادار کند جنگ نرم رخ داده است. از جمله مترادف های جنگ نرم می توان به عملیات روانی و جنگ روانی در علوم نظامی اشاره کرد.

در علوم سیاسی برخی از مترادف های جنگ نرم عبارتند از برندازی، تهدید، انقلاب رنگی، انقلاب مخملی و غیره… در تمام جنگ ها و براندازی هایی که نام برده شد یک هدف مشترک دنبال می شود و آن وادار کردن گروهی مطابق محل گروه دیگر با ستفاده از روش‌های غیرنظامی می‌باشد.

دلایل استفاده از جنگ نرم

در سال ۱۹۹۰ آقای جوزف نای مقاله ای منتشر کرد که دیدگاه جدیدی را برای مخاطبین توضیح می داد و آن استفاده از کودتا به جای عملیات نظامی و تغییر از طریق نخبگان به جای حملات نظامی بود. نظرات این نظریه پرداز آمریکایی بعدها ارتباط پیدا کرد و تحت عنوان قدرت هوشمند توسط سیاست خارجی آمریکا مورد استفاده قرار گرفت.

زمانی که میتوان با کمترین هزینه بزرگترین اهداف را به دست آورد خطرناکی جنگ نرم برای همه مشخص می‌شود. از جمله اهداف استفاده از جنگ نرم می توان به مسلط شدن بر قسمت های ژئوپلتیکی و ژئواستراتژیکی، تسلط بر بیداری افکار جامعه هدف مقابله با اتحاد نظامی و امنیتی تسلط بر نظام‌های مخالفت کننده هم جهت کردن سیاست های کشورها نام برد.

مهمترین اهداف جنگ نرم

اختلاف در میان مردم و مقام‌های سیاسی و نظامی کشور مورد نظر
ایجاد روحیه بی‌تفاوتی در نسل جوان
افزایش روحیه مخالفت و نارضایتی نسبت به مسائل کشور
بیش از حد بحرانی و حاد نشان دادن اوضاع داخلی کشور
تزیین فرهنگی و سیاسی کشور و تغییر افکار عمومی و سیاه نمایی ارکان کشور

مقابله با جنگ نرم

چگونه می‌توانیم با تهدیدات جنگ نرم مقابله کنیم و تحمیل ضربات پیشگیری کنیم در ابتدا باید به صورت تخصصی تمام ویژگی های جنگ نرم را واکاوی کرده و تفاوت جنگ نرم و سخت را به خوبی تشخیص دهیم.

آیا در جنگ سخت چیزی جز جان انسانها وسایل نظامی و تجهیزات و امکانات موجود در یک کشور مورد هدف قرار میگیرد؟ اما در جنگ نرم افکار عمومی جامعه مورد هدف قرار می گیرد و تغییر افکار عمومی باعث می‌شود خواسته‌های دشمن عملی شود.

کشوری که قصد مقابله با جنگ نرم دارد باید زیرساخت ها و قدرت نرم خود را بشناسد و با تقویت آن با هجوم دشمن در جنگ نرم مقابله کند. برخی از منابع قدرت در کشور جمهوری اسلامی ایران را می‌توان به وفاداری مردم به حکومت، ایجاد حماسه های بزرگ استفاده از ایدئولوژی ناب اسلامی و قدرت نفوذ رهبر بر مردم نام برد.

نتیجه گیری

از جمله زیرساخت‌های اصلی هر نظام سیاسی می‌توان به قدرت نرم آن نظام سیاسی اشاره کرد در یک نگاه اساسی جنگ نرم یکی از هسته های اصلی امنیت ملی هر نظام سیاسی است با بررسی های مختلف از زوایای گوناگون می توان جنگ نرم را پدیده ای نام برد که زندگی انسانها را در عصر حاضر به صورت مستقیم تحت تاثیر خود قرار داده است.

گروه‌های معاند با به کار بردن الگوهای رفتاری خاص خود کشورهای مورد نظر را تحت سیطره خود در می آورند و این خاصیت و خواسته جنگ نرم است که بدون استفاده از هرگونه سلاح و مقابله سخت و نظامی می توان الگوهای رفتاری و تغییر در نظام سیاسی کشور مورد نظر را به دست آورد.

نکاتی دیگر

ما در عصری زندگی می‌کنیم که اطلاعات رشد بسیار زیادی کرده اند و همچنین رسانه ها و همه گیر شدن اینترنت این فرصت را ایجاد کرده است که انتقال اطلاعات سرعت پیدا کند. و این انحصاری نبودن باعث شده که دولت‌های دیکتاتوری در جنگ رسانه ای محدود شوند و به آنها اجازه داده نمیشود که به علاقه و خواست خود اطلاعات را به صورت نادرست برای مردم بازگو کنند.

اصول مقابله با جنگ نرم از دیدگاه رهبری

١. اصل دستاویزی به مبانی الهی

افسر جنگ نرم به سفارش پیامبر اعظم (ص) همواره به اصول مورد تأکید قرآن و سیره ی اهل بیت توجه نموده و در انتخاب های فردی و اجتماعی این اصول را خط مشی خود قرار می دهد.

٢. اصل اعتماد به وعده های الهی

افسر جنگ نرم بر این اعتقاد است که اگر فقط برای رضای خدا تلاش کند، خداوند قطعاً او را در مسیر رسیدن به هدف یاری خواهد کرد.

٣. اصل تکلیف محوری

افسر جنگ نرم همواره در تصمیم گیری های فردی و اجتماعی به جای نتیجه گرایی فقط به انجام تکلیف می اندیشد؛ چرا که معتقد است با توکل به خداوند مهربان به وظیفه، نتیجه حاصل خواهد شد.

٤. اصل اعتقاد به ظهور منجی

افسر جنگ نرم در راستای زمینه سازی ظهور، همواره بالابردن آگاهی و بصیرت، دفاع از حق، حمله به شیطان و مبارزه با جهل و کفر را در دستور کار خود قرار می دهد.

٥. اصل دشمن شناسی

افسر جنگ نرم با هوشیاری و بصیرت دشمن را شناخته و همواره با دقت و تیزبینی مواضع روش های آنان را به منظور طراحی عملیات دفاعی یا تهاجمی مورد بررسی قرار می دهد.

٦- اصل بازی نکردن در زمین دشمن

افسر جنگ نرم همواره با توجه به تدابیر فرمانده، به هیچ وجه در زمین دشمن بازی نکرده و در نقشه های دشمن نیز ایفای نقش نمی کند.

تفاوت جنگ شناختی با جنگ اطلاعاتی

1️⃣ برخلاف جنگ اطلاعاتی، جنگ شناختی تمامی حوزه‌های زندگی انسان‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد و کمتر ملموس است.

2️⃣ سلاح اصلی در این نوع جنگ، خود انسان‌ها هستند که تحت تأثیر روایت‌های خاصی قرار می‌گیرند که در فضای رسانه‌ای منتشر می‌شوند.

3️⃣ اصل این جنگ، “نبرد بر سر ذهن انسان” است، زیرا امروزه ذهن انسان به عنوان حوزه جدیدی از جنگ در نظر گرفته می‌شود.

4️⃣ اهداف جنگ شناختی و جنگ اطلاعاتی مشابه هستند – تحمیل اراده خود به حریف – اما روش‌های اجرای آنها متفاوت است.

یکی از جملات معروف در جنگ نرم، این جمله است: «ابهام، قدرت می آورد».

تکنیک ابهام می تواند شامل «مبهم گویی» و «عملکرد و قدرت مبهم» باشد.

برای نمونه می توان به نمایش «قدرت مبهم» آمریکا در فیلم های هالیوودی اشاره کرد که در آن ها به گونه ای خود را قدرتمند جلوه می دهند که حتی از کوچک ترین حرکت افراد باخبرند و یا دارای افرادی با توانایی های فوق العاده جسمی ـ فکری هستند که بسیاری از داشته های آن ها نیز هنوز ناگشوده مانده است.

در دنیای امروز، جنگ‌ها تنها به میدان‌های نبرد محدود نمی‌شوند، بلکه به عرصه‌های ذهن و روان انسان‌ها نیز کشیده شده‌اند. یکی از روش‌های موثر در تغییر رفتار و نگرش ملت‌ها، «تهاجم روانی» است که دشمنان با بهره‌گیری از ابزارهای رسانه‌ای، فرهنگی و اجتماعی آن را اجرا می‌کنند. این فرآیند در چند مرحله هدفمند و برنامه‌ریزی‌شده انجام می‌گیرد که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

 تبلیغات و عملیات روانی

نخستین گام در تهاجم روانی، استفاده گسترده از تبلیغات هدفمند و عملیات روانی است. دشمن با در اختیار داشتن ابزارهای رسانه‌ای، تلاش می‌کند فضای رسانه‌ای کشور هدف را با اخبار منفی، شایعات، بزرگ‌نمایی مشکلات داخلی و القای شکست‌پذیری، اشباع کند. هدف از این مرحله، ایجاد فضای ذهنی مبهم، نگران‌کننده و ناامیدکننده در میان مردم است.

ناامیدسازی جامعه

 تداوم این تبلیغات منفی منجر به شکل‌گیری حس ناامیدی در بخش‌های مختلف جامعه می‌شود. مردم با دریافت مداوم اخبار دلسردکننده، به تدریج ایمان خود را به آینده و توانمندی‌های داخلی از دست می‌دهند. این ناامیدی به یکی از خطرناک‌ترین ابزارهای جنگ نرم تبدیل می‌شود، زیرا موجب فروپاشی آرام روحیه‌ی جمعی می‌گردد.

از دست رفتن انگیزه

وقتی ناامیدی در جامعه ریشه می‌دواند، انگیزه‌ی افراد برای تلاش، کار و پیشرفت کاهش می‌یابد. در چنین وضعیتی، مردم دیگر تمایلی به مشارکت در امور اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ندارند و به نوعی دچار رخوت و بی‌تفاوتی می‌شوند. از دست رفتن انگیزه، جامعه را به سمتی می‌برد که انرژی و پویایی خود را از دست می‌دهد.

ایستایی و تسلیم‌پذیری

در مرحله‌ی نهایی، جامعه‌ای که انگیزه‌اش را از دست داده و در ناامیدی غرق شده، به ایستایی می‌رسد. در این وضعیت، مردم به جای حرکت رو به جلو، به شرایط موجود بسنده کرده و پذیرای هر آن چیزی می‌شوند که دشمن القا می‌کند. این همان نقطه‌ای است که تهاجم روانی دشمن به ثمر می‌نشیند؛ جایی که جامعه نه تنها واکنشی نشان نمی‌دهد، بلکه ناخودآگاه در مسیر خواست دشمن گام برمی‌دارد.

ویژگی جنگ هیبریدی

سه ویژگی مهم جنگ هیبریدی که امروزه روابط بین‌الملل را تحت الشعاع خود قرار داده و آن را شکل می‌دهد:

نخست، عدم قطعیتی که جنگ هیبریدی را احاطه کرده است،در واقع جدا کردن “جنگ از صلح” و اثبات اینکه چه کسی یا حاکمیت هایی پشت حمله قرار دارند را بسیار دشوار و حتی غیر ممکن می سازد.

دوم، تنوع تاکتیک ها برای بهره برداری هوشمندانه از «آسیب پذیری» دولت ها و در نهایت، اهداف این تاکتیک ها که ظاهراً به دنبال تضعیف ارزش های دشمن و مشروعیت نظام های سیاسی هستند.

سوم، بی ثباتی و نه پیروزی قطعی یک هدف نهایی و تاثیرگذار است.