چگونه در فضای مجازی رژیم بگیریم!؟

رژیم مصرف رسانه برای ما تعیین می‌کند که کدام مواد برای ما مضر و کدام مواد مفید هستند و به چه میزان باید از محتوای رسانه‌ای استفاده کرد تا هم نیاز ما برطرف شود هم سلامت رفتاری ما به خطر نیفتد.

 یکی از مهمترین نکات در زندگی فردی و سبک رفتاری، سلامت است. سلامت هم در امور جسمانی و فیزیکی بدن و هم در مسائل روانی و رفتاری لازم است. “سلامت رفتاری” در فضای رسانه‌ای، یکی از موارد مهمی است که بین اندیشمندان حوزه ارتباطات، جامعه شناسی و روان شناسی مورد تاکید قرار است. سواد رسانه‌ای نیز نوعی سلامت رفتاری را به مخاطبین رسانه‌ها در مواجهه با آنها می‌آموزد. باید گفت “رژیم مصرف رسانه‌ای” مهمترین عامل و ابتدایی‌ترین عامل برای بهره‌بردن صحیح از رسانه و همچنین سلامت رفتاری است. اندیشمندان علوم ارتباطی برای سواد رسانه‌ای چهار مرحله مهم برمی‌شمرند:

1. رژیم مصرف رسانه‌ای

2. استفاده از تفکر انتقادی

3. تجزیه و تحلیل سیاسی و اجتماعی

4. تولید رسانه‌ای

گام اول در سواد رسانه‌ای اتخاذ رژیم مصرف رسانه‌ای است. رژیم واژه‌ای آشنا برای متخصصین علوم تغذیه است. دلیل استفاده از این واژه در این حوزه رسانه چیست؟ برای روشن شدن مفهوم رژیم مصرف رسانه‌ای، این تعبیر را در علوم تغذیه‌ای مرور می‌کنیم.

رژیم مصرف رسانه‌ای

بدن انسان به‌طور طبیعی برای ادامه حیات خود به مواد خوراکی احتیاج دارد. امروزه اطلاعات نیز یکی از نیازهای مصرفی انسان است. اطلاعاتی که “انسان عصر اطلاعات” در طول روز دریافت می‌کند، برابر با همه اطلاعاتی است که یک انسان قرن هجدهمی در طول عمر خود دریافت می‌کرد. آیا انسان به این حجم انبوه اطلاعات احتیاج دارد؟ مصرف بیش از اندازه اطلاعات مانند آن است که فردی هر چیزی در سفره هست را مصرف کند. اطلاعات بیش از اندازه نیز مانند پرخوری می‌تواند آسیب‌هایی داشته باشد، از جمله آنکه فرد را سطحی می‌کند و او را با استرس‌های بی‌اندازه روبه‌رو می‌سازد. اما راه‌حل این مواجهه چیست؟ این جاست که نیاز است یک رژیم مصرف رسانه‌ای داشته باشیم.

اما در رژیم مصرف رسانه‌ای باید دو نکته را در نظر گرفت:

1. استفاده مناسب: رژیم را نباید با استفاده‌نکردن و ممنوعیت اشتباه گرفت. رژیم مصرف تلاش دارد تا نیازهای فرد را به‌طور مناسب و اندازه برطرف سازد. پس رژیم، به معنای استفاده صحیح است نه ممنوعیت. لازم نیست انسان در هر کانالی عضو شود و در مقابل این هم صحیح نیست که همه چیز را بایکوت کرد.

2. مواد مضر: برخی محتواهای رسانه‌ای وجود دارد که برای افراد مضر هستند و استفاده از آنها تبعات منفی‌ای برای سلامت رفتاری آنها دارد. مثلا در فضای مجازی محتوای پورنوگرافی از این نوع است.

محتوا، غذای ماست!

محتوای رسانه‌ای مانند مواد غذایی برای مخاطب است و نیاز او را برطرف می‌سازد. انسان نیاز به اطلاعات دارد اما فضای مجازی به‌قدری وسیع و حجم تولید محتوا در آن آنقدر زیاد است که بیشترین زمینه را برای برهم‌خوردن سلامت رفتاری کاربران فراهم کرده است. پس افراد برای بهره‌بردن صحیح از رسانه‌ (که همان سلامتی در رفتار است) باید آگاهی خود را از مواد غذایی رسانه (که همان محتواست) بالا برند و بعد از آن، از رسانه استفاده کنند. پس یکبار دیگر با هم رژیم مصرف رسانه‌ای را تعریف می‌کنیم:

رژیم مصرف رسانه‌ای برای هرکسی تعیین می‌کند که کدام مواد برای او مضر و کدام مواد مفید هستند و به چه میزان باید از محتوای رسانه‌ای استفاده کرد تا هم نیاز کاربران برطرف شود و هم سلامت رفتاری آنها در معرض خطر قرار نگیرد.

چگونه رژیم بگیریم؟

الف) ساعت مشخصی را صرف فضای مجازی کنید: برخی از ما عادت کرده‌ایم در هر جایی به اینترنت وصل باشیم. هم اینترنت گوشی‌مان فعال است هم محل کارمان اینترنت دارد و هم در خانه، آنلاین هستیم. ضروری نیست که 24ساعته برخط باشیم. هر کس باید نیاز خود را تعیین کند و براساس آن، زمان مشخصی را صرف فضای مجازی کند.

ب) به فضاهای مورد نیاز وارد شوید: عادت کرده‌ایم در همه شبکه های اجتماعی عضو شویم و صفحات مختلف و متنوعی را دنبال کنیم! برای مثال در چند کانال خبری عضو هستیم؛ این در حالی است که بسیاری از آنها خبرهای یکسانی را منتشر می‌کنند. کانال‌هایی را انتخاب کنید که به آنها احتیاج دارید. نیاز خبری، نیاز همه انسان‌ها است؛ اما اگر این نیاز با عضویت در یک کانال برطرف می‌شود، عضو‌یت در کانال دوم اسراف در انرژی و زمان شما است.

ج) همه چیز را نخوانید:  لازم نیست به همه پیام‌ها و مطالبی که به اشتراک گذاشته می‌شود، توجه کنید. اگر بخواهید همه پیام‌ها را بخوانید، زمان بسیار زیادی از شما گرفته می‌شود. اگر وارد یک سایت یا خبرگزاری می‌شوید، به حوزه‌ای که در آن نیاز خبری دارید، وارد شوید. با مطالعه تمام مطالب سایت، که عموم آنها تاثیر مثبتی بر داده های شما نمی گذارند، وقت خود را هدر ندهید.

د) به خانواده برگردیم: چه بسیار بی‌توجهی‌هایی که به خانواده صورت گرفته است فقط برای اینکه سرمان در گوشی‌هایمان بوده است. باید ساعات مشخصی از روز را صرف خانواده کنیم. گوشی تلفن همراه را کنار بگذارید و با خانواده صحبت کنید. امروزه زمان زیادی از وقتمان را صرف گفتگو با افراد مجازی می‌کنیم و افراد حقیقی زندگی خود را فراموش می‌کنیم.

ه) دروازه‌بانی کنیم: دروازه‌بان مراقب است هر کسی از دروازه شهر عبور نکند. درواقع، کار دروازه‌بان گزینشگری است. نقش اصلی ما در فضای مجازی نیز همین است. اصلا ویژگی فضای مجازی اینست که انسان در آن گزینشگر و انتخابگر است. برخی از ما در برابر فضای مجازی کاملا منفعل هستیم. رژیم مصرف این مسئله را می‌طلبد که فرد دست به انتخاب بزند و چیزهایی را انتخاب کند و طبعا برخی چیزهای دیگر را واپس زند.

و) به فکر جایگزین باشیم: شاید این بهترین راه باشد! همه چیز ما در فضای مجازی وارد شده است. اما این تصور که برای برطرف‌کردن نیازهایمان حتما باید به اینترنت وصل شویم، غلط است. رسانه‌های متعددی در اطراف ما است و هر کدام از آنها کارکرد خاص خود را دارد. باید با شناخت از کارکرد هرکدام از این رسانه‌ها، به آنها مراجعه کنیم. مثلا بیایید از همین امروز تصمیم بگیریم نصف یک‌دهم زمانی را که صرف پرسه‌زنی در فضای مجازی می‌کنیم، کتاب بخوانیم!

یک تصور غلط

کسی فعال‌تر است که بیشتر مطلب بگذارد و بیشتر آنلاین باشد! در گروه‌هایی که عضو هستیم فعال‌بودن همین معنی را دارد! درحالیکه چنین فردی کاملا مقهور فضای مجازی شده است. انسان باید از انفعال در برابر رسانه و فضای مجازی خارج شود و نشان دهد که او بر اینترنت غلبه دارد. راه اول برای فعال‌شدن در فضای مجازی صرف همه وقت در آن نیست بلکه فعال کسی است که برای استفاده از فضای مجازی برنامه داشته باشد.